મહારાષ્ટ્રમાં નુકસાનની જવાબદારી કોની પીએમ મોદીની કે દેવેન્દ્ર ફડણવીસની?

મહારાષ્ટ્ર રાજકારણ : શાહ અને આરએસએસ દ્વારા સતત દરમિયાનગીરીઓ સૂચવે છે કે મહારાષ્ટ્રમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી નજીક આવતાં લોકસભાની ૨૩ બેઠકોથી ઘટીને ૯ પર આવી જવાને લઈને ભાજપમાં ગભરાટ છે.

લોકસભા ચૂંટણીમાં મહારાષ્ટ્રમાં ભાજપના ખરાબ પ્રદર્શનને કારણે નાયબ મુખ્યમંત્રી દેવેન્દ્ર ફડણવીસે પદ પરથી રાજીનામું આપવાની ઓફર કરી હતી. જે બાદ તેમને અમિત શાહનો ફોન આવ્યો અને તેમણે તેમની ચિંતાઓ સાંભળવાનું આશ્વાસન આપ્યું. એક દિવસ પછી RSSના ટોચના નેતાઓએ નાગપુરમાં ફડણવીસના નિવાસસ્થાને બે કલાકની બેઠક યોજી હતી. આરએસએસના એક નેતાએ કહ્યું કે તેઓએ રાજકીય પરિદ્રશ્ય અને ભાજપ દ્વારા સામનો કરી રહેલા પડકારો અંગે ચર્ચા કરી.

શાહ અને આરએસએસ દ્વારા સતત દરમિયાનગીરીઓ સૂચવે છે કે મહારાષ્ટ્રમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી નજીક આવતાં લોકસભાની ૨૩ બેઠકોથી ઘટીને ૯ પર આવી જવાને લઈને ભાજપમાં ગભરાટ છે. પાર્ટીની યોજનાના કેન્દ્રમાં ફડણવીસ છે, જેઓ એકનાથ શિંદેની આગેવાની હેઠળની શિવસેના અને અજિત પવારની એનસીપીને ટક્કર આપવા સાથે ૨૦૨૪ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપ માટે સારો દેખાવ કરશે, પરંતુ પરિણામો નિરાશાજનક રહ્યા છે. શિંદે સેનાએ ૧૫ માંથી સાત બેઠકો જીતી હતી અને અજીતની એનસીપીએ ચારમાંથી એક બેઠક જીતી હતી.

લોકસભાના પરિણામોએ ફડણવીસને જાહેરાત કરવા માટે પ્રેરિત કર્યા, તેમના નજીકના સાથીદારોને પણ આશ્ચર્ય થયું કે તેઓ નાયબ મુખ્ય પ્રધાનના પદ પરથી રાજીનામું આપવા માગે છે અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ પહેલા “ભાજપને મજબૂત” કરવા માટે વધુ સંગઠનાત્મક જવાબદારીઓ લેવા માગે છે.

મહારાષ્ટ્ર લોકસભાના પરિણામો પર નિરાશા વ્યક્ત કરતાં ફડણવીસે કહ્યું, “અમારો વોટ શેર ૨૦૧૯માં ૨૭.૮૪ % ની સરખામણીમાં 26.17% માત્ર નજીવો ઓછો છે, પરંતુ અમારી બેઠકો ઘટી છે.” ફડણવીસના રાજીનામાની ઓફરને હાર બાદ તેમના પર દબાણના ભયને કારણે લેવામાં આવેલ પગલું માનવામાં આવી રહ્યું છે.

ફડણવીસના નજીકના સૂત્રો કહે છે કે ભાજપની સમગ્ર વ્યૂહરચના નિષ્ફળ ગઈ કારણ કે તે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાને કારણે જાતિ, ખેડૂતોનો ગુસ્સો અને દલિત અસંતોષ જેવા મુદ્દાઓ પર ધ્યાન આપવામાં નિષ્ફળ ગઈ. અન્ય લોકો કહે છે કે ઝુંબેશ રાજ્યની સંસ્થા દ્વારા નહીં પણ કેન્દ્રીય નેતૃત્વ દ્વારા ડિઝાઇન કરવામાં આવી હતી અને તેનો અમલ કરવામાં આવ્યો હતો.

ઉદાહરણ તરીકે, નેતાઓએ પહેલા નિકાસ ડ્યુટી લાદવાના અને પછી ડુંગળી પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ મૂકવાના કેન્દ્ર સરકારના નિર્ણય પર સવાલ ઉઠાવ્યા. સોયાબીન અને કપાસના ભાવમાં પણ આંતરરાષ્ટ્રીય ભાવની અસર થતા સતત ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો. આ બધાની અસર રાજ્યના ખેડૂતોને થઈ જ્યાં આ પાક મોટા વિસ્તારોમાં ઉગાડવામાં આવે છે.

સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, રાજ્યના નેતાઓના વાંધાઓને સંપૂર્ણપણે અવગણવામાં આવ્યા હતા, અને કેન્દ્ર સરકાર માત્ર ભાવ ઘટાડવા અને ખેડૂતોને બદલે ગ્રાહકોને પ્રાથમિકતા આપવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહી છે. એવું માનવામાં આવે છે કે મુંબઈમાં ભાજપની કોર કમિટીની ચૂંટણી પછીની સમીક્ષા બેઠકમાં આ બાબતો સામે આવી છે.

જૂન 2022 માં એકનાથ શિંદેને ગઠબંધન સરકારના મુખ્યમંત્રી બનાવવામાં આવ્યા પછી ફડણવીસની રાજીનામાની ઓફરને તેમની જાહેર જાહેરાતની પૃષ્ઠભૂમિમાં જોવી જોઈએ કે તેઓ પક્ષની ભૂમિકા ભજવવાનું પસંદ કરશે. થોડી જ મિનિટોમાં તેમને શાહનો ફોન આવ્યો અને કહેવામાં આવ્યું કે તેમણે નાયબ મુખ્ય પ્રધાનનું પદ સંભાળવું જોઈએ. જે તેમની ઘટતી સ્થિતિમાં જોવા મળી હતી, કારણ કે ફડણવીસ ભાજપની આગેવાની હેઠળની ૨૦૧૪-૨૦૧૯ સરકારમાં સીએમ હતા.

ફડણવીસને ૨૦૨૨માં ગૃહ અને નાણાં જેવા મહત્વના ખાતા મળ્યા, પરંતુ એક વર્ષ પછી જ્યારે અજિત પવારે તેમના એનસીપી જૂથને ગઠબંધનમાં સામેલ કર્યા, ત્યારે તેમણે અન્ય ડેપ્યુટી સીએમ સાથે કામ કરવું પડ્યું. ફડણવીસે તેમનું નાણા વિભાગ પણ અજિતને આપ્યું હતું. એક મહિના પહેલા એક ટીવી ઈન્ટરવ્યુ દરમિયાન ફડણવીસે કહ્યું હતું કે, ‘મારા જૂના નિવેદન માટે વિરોધીઓ મારી મજાક ઉડાવી રહ્યા છે, હા, હું બે પાર્ટીઓ (શિવસેના અને એનસીપી) તોડીને આવ્યો છું.

ફડણવીસને નબળા પાડવાની આ સતત ચાલ હોવા છતાં, ભાજપને સમજાય છે કે મહારાષ્ટ્રમાં તેઓ તેનો શ્રેષ્ઠ વિકલ્પ છે. આ ખાસ કરીને હવે સાચું છે, જ્યારે શિવસેના અને એનસીપી વચ્ચે વિભાજન કરીને તેમને નબળા પાડવાની ભાજપની વ્યૂહરચના નિષ્ફળ જતી જણાય છે.

હવે પાર્ટીની અંદર ઓપરેશન લોટસની તોડફોડની રાજનીતિ પર સવાલ ઉઠાવતા અવાજો વધી રહ્યા છે. તે પાયાના સ્તરે સ્પષ્ટ હતું કે શિવસેના અને એનસીપી બંનેના વફાદાર સમર્થકોને શિંદે અને અજિત દ્વારા ઠાકરે અને પવાર પરિવારના વડાઓનું “વિશ્વાસઘાત” પસંદ નથી. ભાજપના એક વરિષ્ઠ કાર્યકર્તાએ કહ્યું કે ફડણવીસને અયોગ્ય રીતે આગમાં નાખવામાં આવી રહ્યા છે. તેઓને કહેવામાં આવ્યું છે કે “તમારા પગ બાંધો અને રેસ ચલાવો.

નેતાએ એ હકીકત તરફ ધ્યાન દોર્યું કે ભાજપે ૨૦૧૪ અને ૨૦૧૯ ની લોકસભા ચૂંટણી “કેન્દ્રમાં નરેન્દ્ર, મહારાષ્ટ્રમાં દેવેન્દ્ર” ના નારા સાથે લડી હતી. નેતાએ કહ્યું કે જો ભાજપે ૨૦૧૪ માં ૪૮ માંથી ૨૩ બેઠકો જીતી હતી (જ્યારે ફડણવીસ રાજ્યના પક્ષના વડા હતા) અને ૨૦૧૯ માં તે જ બેઠકો જીતી હતી (જ્યારે તેઓ સીએમ હતા), તો તેનો શ્રેય હવે હાર સમાન હતો પણ સમાન રીતે સ્વીકારવું જોઈએ.

જો કે, ફડણવીસ સંપૂર્ણપણે દોષમુક્ત નથી. ૨૦૨૪ ની લોકસભા ચૂંટણી પહેલા સીટ વાટાઘાટો દરમિયાન, તેમના પર ઉમેદવારો અંગે શિંદે અને અજીતના નિર્ણયોમાં અયોગ્ય દખલગીરીનો આરોપ મૂકવામાં આવ્યો હતો. ચૂંટણી પહેલા, મહાયુતિમાં વિરોધાભાસ સ્પષ્ટ જોવા મળ્યો હતો, જેમાં બેઠકની વાટાઘાટોમાં વિલંબ થયો હતો. પાયાના સ્તરે ભાજપની વિશાળ ચૂંટણી તંત્ર અને મેનપાવર હોવા છતાં ત્રણેય ભાગીદારોમાં સંકલનનો અભાવ જોવા મળ્યો હતો.

ચૂંટણીઓ આગળના બે વર્ષોમાં રાજ્યમાં ભાજપ દ્વારા આક્રમક હિંદુત્વનું દબાણ જોવા મળ્યું – જેમાં મહારાષ્ટ્રમાં પ્રથમ વખત “લવ જેહાદ વિરોધી”, “જમીન વિરોધી” રેલીઓ જોવા મળી. દેખીતી રીતે, ફડણવીસની મંજૂરી સાથે પણ તેની વિપરીત અસર જોવા મળી રહી છે. જ્યારે આનાથી હિંદુ મતબેંક મજબૂત થઈ, ત્યારે મુસ્લિમોએ પણ શિવસેના પ્રત્યેનો તેમનો ધિક્કાર ઠાલવ્યો અને ઉદ્ધવની આગેવાની હેઠળના જૂથને ભારતના જોડાણના એક ભાગ તરીકે મત આપ્યો.

મરાઠા આરક્ષણે મહારાષ્ટ્રમાં ભાજપની સંભાવનાઓ પર પણ પ્રતિકૂળ અસર કરી હતી, ફડણવીસ પર પરિસ્થિતિને ખોટી રીતે સંચાલિત કરવાનો આરોપ મૂકવામાં આવ્યો હતો, કારણ કે ગૃહ પ્રધાન તરીકે તેમના હેઠળની પોલીસે સામાજિક કાર્યકર મનોજ જરાંગે-પાટીલ અને તેના માણસો પર લાઠીચાર્જનો આદેશ આપ્યો હતો, જેણે પરિસ્થિતિને વધુ ખરાબ કરી હતી.