ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ઇસરો) સ્પેસ ડોકિંગ એક્સપેરિમેન્ટ (સ્પેડેક્સ) મિશન સાથે ઇતિહાસ રચવા જઈ રહ્યું છે.
ઇસરો તેના સ્પેસ ડોકિંગ એક્સપેરિમેન્ટ (સ્પેડેક્સ) મિશન સાથે ઇતિહાસ રચવા જઈ રહ્યું છે. આમાં સામેલ બે ઉપગ્રહો હવે ભ્રમણકક્ષામાં માત્ર ૩ મીટરના અંતરે સ્થિત છે. ગઈકાલે (૧૧ જાન્યુઆરી ૨૦૨૫) બંને ઉપગ્રહો વચ્ચેનું અંતર ૨૩૦ મીટર હતું.
આ મિશન સ્પેસ સ્ટેશન અને ચંદ્રયાન-૪ ની સફળતા નક્કી કરશે. સ્પેસ ડોકિંગ એક્સપેરિમેન્ટ (સ્પેડેક્સ) મિશનમાં, એક ઉપગ્રહ બીજા ઉપગ્રહને કેપ્ચર કરશે અને તેની સાથે ડૉકિંગ કરશે. આનાથી ભ્રમણકક્ષામાં સર્વિસિંગ અને રિફ્યુઅલિંગ પણ શક્ય બનશે.
આ મિશનમાં બે ઉપગ્રહો છે. પહેલું ચેઝર છે અને બીજું ટાર્ગેટ છે. ચેઝર ઉપગ્રહ ટાર્ગેટને પકડશે. તેની સાથે ડૉકિંગ કરશે. આ ઉપરાંત તેમાં એક વધુ મહત્વપૂર્ણ ટેસ્ટ હોઈ શકે છે. ઉપગ્રહમાંથી એક રોબોટિક હાથ હશે જે હૂકનો ઉપયોગ કરીને ટાર્ગેટને પોતાની તરફ ખેંચશે. આ ટાર્ગેટ એક અલગ ક્યુબસેટ હોઈ શકે છે. આ પ્રયોગ દ્વારા, ભવિષ્યમાં, ઇસરોને એવી ટેકનોલોજી મળશે જે તેની ભ્રમણકક્ષા છોડીને અલગ દિશામાં આગળ વધી રહેલા ઉપગ્રહને પાછો લાવશે. વધુમાં, ઇન-ઓર્બિટ સર્વિસિંગ અને રિફ્યુઅલિંગનો વિકલ્પ પણ ખુલશે. સ્પેડેક્સ મિશનમાં બે અલગ-અલગ સ્પેસક્રાફ્ટને અવકાશમાં એસેમ્બલ થતું બતાવવામાં આવશે.એ ૩૦ ડિસેમ્બરે આંધ્રપ્રદેશના શ્રીહરિકોટાથી PSLV-સિ૬૦ રોકેટની મદદથી આ મિશન સફળતાપૂર્વક લોન્ચ કર્યું હતું.
આ મિશનમાં બે ઉપગ્રહો છે. પહેલું ચેઝર છે અને બીજું ટાર્ગેટ છે. ચેઝર ઉપગ્રહ ટાર્ગેટને પકડશે. તેની સાથે ડૉકિંગ કરશે. આ ઉપરાંત તેમાં એક વધુ મહત્વપૂર્ણ ટેસ્ટ હોઈ શકે છે. ઉપગ્રહમાંથી એક રોબોટિક હાથ હશે જે હૂકનો ઉપયોગ કરીને ટાર્ગેટને પોતાની તરફ ખેંચશે. આ ટાર્ગેટ એક અલગ ક્યુબસેટ હોઈ શકે છે. આ પ્રયોગ દ્વારા, ભવિષ્યમાં, ઇસરોને એવી ટેકનોલોજી મળશે જે તેની ભ્રમણકક્ષા છોડીને અલગ દિશામાં આગળ વધી રહેલા ઉપગ્રહને પાછો લાવશે. વધુમાં, ઇન-ઓર્બિટ સર્વિસિંગ અને રિફ્યુઅલિંગનો વિકલ્પ પણ ખુલશે. સ્પેડેક્સ મિશનમાં બે અલગ-અલગ સ્પેસક્રાફ્ટને અવકાશમાં એસેમ્બલ થતું બતાવવામાં આવશે.
સ્પેસ ડૉકિંગ એક એવી પ્રક્રિયા છે જેમાં બે અવકાશયાન અથવા ઉપગ્રહો એકબીજાની ખૂબ નજીક આવે છે અને એકબીજા સાથે જોડાય છે. આ એક જટિલ ટેકનિકલ પ્રક્રિયા છે, જેનો ઉપયોગ ખાસ કરીને અવકાશ મિશનમાં થાય છે. ડૉકિંગનો મુખ્ય હેતુ બે ઉપગ્રહોને એક બીજા સાથે જોડીને ડેટા શેર કરવા, પાવર સોર્સને કનેક્ટ કરવા અથવા ખાસ મિશનને પૂર્ણ કરવાનો હોય છે. સ્પેસ ડૉકિંગ દરમિયાન, એક અવકાશયાનને બીજા અવકાશયાનની નજીક લાવીને નિયંત્રિત રીતે જોડવું પડે છે, જેથી કોઈ નુકસાન ન થાય. આ પ્રક્રિયા ભવિષ્યના મિશન માટે મહત્વપૂર્ણ છે, જેમ કે અવકાશમાં લાંબા ગાળાના સ્ટેશન બનાવવા, ચંદ્ર અથવા મંગળ પર મિશન મોકલવા અને અવકાશયાત્રીઓને એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ લઈ જવામાં કામ લાગશે.
સ્વામી વિવેકાનંદ જયંતિ
