માનગઢ હિલ એ અરવલ્લી પર્વતમાળાનો એક ભાગ છે
પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી આજે ૧ નવેમ્બર, ૨૦૨૨ ના રોજ રાજસ્થાનના બાંસવાડા જિલ્લાના માનગઢની મુલાકાત લઈ રહ્યા છે, જ્યાં તેઓ ભીલ આદિવાસીઓની એક સભાને સંબોધન કરશે. માનગઢ હિલ એ અરવલ્લી પર્વતમાળાનો એક ભાગ છે અને સમૃદ્ધ જૈવવિવિધતા શ્રેણી ધરાવે છે. આ ટેકરી મહી નદી પરના કડાણા બંધની નજીક છે, મહી નદી રાજસ્થાનમાંથી નીકળે છે અને ગુજરાતની વસ્તીના ત્રીજા ભાગની વસ્તીને સિંચાઈ આપે છે.
માનગઢનો વિસ્તાર રાજસ્થાનમાં ૧૩૫ હૅક્ટર અને ગુજરાતમાં ૧૫ હૅક્ટર સાથે અંદાજે ૧૫૦ હૅક્ટર છે. આ વિસ્તાર અન્ય ત્રણ રાજ્યોથી ઘેરાયેલો છે, જ્યાં ભીલની કુલ વસ્તી આશરે ૧૨ કરોડ જેટલી છે, જે ચાર રાજ્યોના ૩૬ જિલ્લાઓમાં ફેલાયેલી છે. તેમાંથી અંદાજે ૩ કરોડ ભીલો માનગઢ સાઇટ સાથે જોડાણ ધરાવે છે. માનગઢ એ અનુસૂચિત આદિજાતિ વિસ્તાર અને સંરક્ષિત વન વિસ્તાર પણ છે.
રાજસ્થાન, ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને મધ્ય પ્રદેશમાં આદિવાસીઓની વસ્તી પથરાયેલી છે. રાજસ્થાનમાં તેઓ સિરોહી, રાજસમંદ, ઉદયપુર, ચિત્તૌરગઢ, ઉદયપુર, ડુંગરપુર, પ્રતાપગઢ અને બાંસવાડા જિલ્લામાં આવે છે, જેની વસ્તી ૪૨ લાખ ભીલ છે. ગુજરાતમાં તેઓ બનાસકાંઠા, સાબરકાંઠા, અરવલ્લી, મહીસાગર, પંચમહાલ, ડાંગ, વલસાડ અને દાહોદ જિલ્લામાં આવે છે, જેની વસ્તી ૪૨.૭ લાખ ભીલ છે. મધ્ય પ્રદેશમાં તેઓ મંદસૌર, રતલામ, ઝાબુઆ અને અલીરાજપુર જિલ્લામાં આવે છે, જેની વસ્તી ૫૯.૯ ભીલ છે. છેવટે, મહારાષ્ટ્રમાં તેઓ નંદુરબાર, ધુલે, નાસિક, ઔરંગાબાદ, પાલઘર, અહમદનગર, જલગાંવ, થાણે, રાયગઢ અને પૂણે જિલ્લાઓમાં આવે છે.
ત્યાં ત્રણ સ્મારકો છે જે આદિજાતિઓ અને ત્યાં થયેલા હત્યાકાંડની યાદમાં ટેકરી પર પહેલેથી જ બનાવવામાં આવ્યાં છે. એક શહીદ સ્મારક છે જેનું નિર્માણ ૨૦૦૩ માં કરવામાં આવ્યું હતું, ગોવિંદ ગુરુને સમર્પિત એક પ્રતિમાનું ઉદ્ઘાટન ૨૦૦૮ માં કરવામાં આવ્યું હતું અને ૨૦૧૭ માં રાષ્ટ્રીય સ્વતંત્રતા સંગ્રામ સંગ્રહાલયનો શિલાન્યાસ કરવામાં આવ્યો હતો.
ગોવિંદ ગુરુ એક સામાજિક અને ધાર્મિક સુધારક હતા જેમણે ભગત ચળવળની પહેલ કરી હતી અને ભીલોમાં ઓળખરૂપ દરજ્જો મેળવ્યો હતો. તેમણે સ્વામી દયાનંદ સરસ્વતીના આદર્શોમાંથી પ્રેરણા લીધી હતી અને ૧૮૮૩ માં સંપ સભાની સ્થાપના કરી હતી. તેમણે ભીલ ચળવળની આગેવાની લીધી હતી જે ૧૯૧૩ ના માનગઢ હત્યાકાંડ તરફ દોરી ગઈ હતી. ૧૯૨૩ તેમની મુક્તિ થઈ ત્યાં સુધી બ્રિટીશ દળો દ્વારા તેમને કબજે કરવામાં આવ્યા હતા. ૧૯૩૧ માં તેમનું અવસાન થયું.
૧૭૭૦ થી ભીલો બ્રિટિશરો સાથે આની સાથે ચાલી રહેલા બહુઆયામી સંઘર્ષમાં રોકાયેલા હતા.
ગોવિંદ ગુરુએ એક ધાર્મિક મેળા માટે કરેલાં આહવાનના પ્રતિભાવરૂપે, ૧૭ નવેમ્બર, ૧૯૧૩ ના રોજ માનગઢ ટેકરી પર ત્રણ રાજ્યો (રાજસ્થાન, ગુજરાત અને મધ્ય પ્રદેશ)ના દોઢ લાખ ભીલો એકઠા થયા હતા. બ્રિટિશરોએ એકઠા થયેલા લોકો પર ગોળીબાર કર્યો હતો અને આશરે ૧૫૦૭ લોકો માર્યા ગયા હતા.